Behandelmogelijkheden fantoompijn

BEHANDELMOGELIJKHEDEN VOOR FANTOOMPIJN

Fantoompijn is lange tijd als niet behandelbaar beschouwd en men kan het bericht krijgen er maar mee te leren leven. Er zijn echter wel degelijk nieuwe behandelmethoden die succesvol lijken en waarmee fantoompijnpatiènten geholpen worden. Deze behandelmethoden zijn echter vaak wetenschappelijk nog niet bewezen al zijn er wel pilot onderzoeken gedaan die aangeven dat ze hoopgevend zijn. Omdat er geen wetenschappelijk bewezen ´evidence based´ behandelmethode is en medicijnen vaak niet werken, is het toch de moeite waard om deze behandelmethoden te proberen. De behandeling van fantoompijn hangt af van de factoren die een rol spelen bij de fantoompijn. Hieronder treft u een beschrijving aan van de mogelijkheden.

Medicijnen
Gewone pijnstillers zoals paracetamol hebben meestal geen effect op fantoompijn. Als het wel effect heeft, ligt de bron voor de fantoompijn waarschijnlijk in de stomp. De afgelopen jaren wordt steeds meer gebruik gemaakt van medicijnen die oorspronkelijk op de markt zijn gebracht als anti-depressivum of anti-epilepticum. Deze middelen verminderen of veranderen de prikkeloverdracht in het zenuwstelsel/hersenen en kunnen soms fantoompijn dempen. Fantoompijn lijkt immers in een groot percentage van de gevallen afkomstig uit disfunctionele hersenactiviteit. Maar door prikkeloverdracht in het zenuwstelsel te dempen verandert het patroon van het fantoompijn netwerk in de hersenen niet essentieel. De meeste patiënten melden ook veel last te hebben van bijwerkingen van dit type medicijnen terwijl de fantoompijn er niet door weg gaat en kiezen er dan toch voor weer te stoppen met de medicatie.

Spiegeltherapie
Als de hersenen na amputatie een disfunctionele corticale reorganisatie maken (zie ook de uitleg over de oorzaken), dan kunnen we zelf proberen onze hersenen te helpen om de reorganisatie weer functioneel te maken. Dit kan door je hersenen met een spiegel “voor de gek” te houden. Dit lijkt wellicht wat bizar omdat bij de spiegelmethode het lijkt of je geamputeerde arm of been er weer is en dat kan best emotioneel zijn. Sommige mensen vinden het raar om zichzelf voor de gek te houden. Maar in feite houden je hersenen ook jou voor de gek door activiteit te produceren die jou doet voelen alsof je arm of been er nog zit en zelfs pijn doet. Het gaat natuurlijk om het doel je fantoompijn omlaag te halen. Lees de instructie voor spiegeltherapie, regel en spiegel en ga ermee trainen. Als het niet goed zelf lukt en je hebt wel het gevoel dat hierin wellicht een oplossing voor u zit, zoek dan een fysiotherapeut in uw omgeving die hierbij kan helpen. In het menu vindt u de link naar de instructie voor het zelf uitvoeren van spiegeltherapie thuis.
Een moderne variant op spiegeltherapie die nog in ontwikkeling is, werkt via virtual reality, met een computer en een virtual reality bril. U kunt hierover meer lezen via http://aig.cs.man.ac.uk/research/phantomlimb/phantomlimb.php Het idee is gelijk aan het idee van de spiegeltherapie, namenlijk via de ogen de hersenen de visuele feedback geven alsof alles weer normaal is om daarmee de processen in de hersenen die de fantoompijn maken, weer te herstellen.

EMDR (Eye Movement Desensitisation and Reprocessing)
EMDR is een psychologische behandeling die oorspronkelijk bedoeld is voor het behandelen van posttraumatische stress-stoornis. De parallel tussen posttraumatische stress en fantoompijn is dat het in beide gevallen gaat om neurale netwerken in de hersenen die bij wijze van spreken ‘vast’ zitten en klachten blijven geven. Tijdens EMDR behandeling worden de hersenen bilateraal gestimuleerd (afwisselend de linker- en rechterhersenhelft) waarbij een proces ontstaat voor versnelde informatieverwerking. Bij fantoompijnpatiënten kan dit het effect hebben dat de fantoompijn verandert en vermindert. Bij fantoompijnpatiënten die tevens last hebben van posttraumatische stress (bijvoorbeeld steeds terug moeten denken aan de periode van de amputatie), kan EMDR een bijzonder krachtig effect hebben, zowel op het emotioneel welzijn als op de fantoompijn zelf. Voor EMDR behandeling hoeft u niet persé last te hebben van verwerkingsproblemen rondom de amputatie. De EMDR therapeut kan ook met u werken wanneer u alleen fantoompijn hebt.

TENS
TENS is de afkorting voor Transcutane Elektrische Neuro Stimulatie. Bij deze behandeling wordt met behulp van zwakke elektrische stroompjes de pijn verminderd. Hiervoor worden electrodes op het pijnlijke gebied geplakt. Bij fantoompijn worden de electrodes of op de stomp maar ook wel op het ledemaat dat niet geamputeerd is geplakt. Het toevoegen van prikkels aan het zenuwstelsel zou wel eens de ‘corticale reorganisatie’-problemen zoals besproken bij de oorzaken, positief kunnen beïnvloeden. Het kan ook zijn dat TENS de spieren ontspant in het stompgebied of dat de pijnstillende stoffen van het lichaam die worden afgegeven in reactie op TENS de pijn verminderen. Sommige fantoompijnpatiënten melden baat van TENS te hebben.

Sensorische discriminatie training
De behandeling ‘sensorische discriminatie training’ kom ik niet in Nederland tegen, maar wordt genoemd in de Duitse onderzoeksliteratuur (onderzoeken van Flor bijvoorbeeld) als effectief bij fantoompijn. Bijzonder is dat de training specifiek gericht is op het verbeteren van de ‘corticale reorganisatie’ in de hersenen door gevoelsprikkels aan het lichaam te geven. Hoe meer de patiënt oefent met het voelen waar de prikkel toegediend wordt, hoe meer de fantoompijn afneemt.

Acupunctuur
Sommige fantoompijnpatiënten hebben baat gehad bij acupunctuur. Hiervoor geldt in mijn visie hetzelfde als bij TENS en Sensorische discriminatie training. Met de naaldjes worden prikkels aan het zenuwstelsel toegevoegd.

Hypnose
Er zijn hypnose-technieken en zelfhypnose oefeningen die behulpzaam kunnen zijn bij fantoompijn. In de oefeningen wordt dan bijvoorbeeld het beeld opgeroepen dat het geamputeerde deel er weer is en er wordt mee bewogen. Of men dit nu onder hypnose doet of in fantasie, bij denken aan bewegen van het fantoom-deel worden de hersenen geactiveerd en dit kan een goede invloed hebben op de pijn.

Neuroom
Wanneer uw fantoompijn afkomstig is van een neuroom, dan moet deze operatief verwijderd worden of met verdovend middel uitgeschakeld. Bespreek dit met uw arts.

Advies bij stekende krampende fantoompijnaanvallen mogelijk door spiertrekkingen in stomp
– Spieren laten masseren of zelf leren masseren, strekoefeningen e.d. om spieren neiging tot samentrekken te ont-leren.
– Spierontspanning beter leren met ontspanningstechnieken en bij voorkeur EMG biofeedback. Zoek een fysiotherapeut of psycholoog die dit met u kan doen. (zie artikel Sherman)
– Bij heftige spasmen injecteren met Botuline. Bespreek dit met uw arts (zie artikel Kern en Sherman)

Bij brandende tintelende continue fantoompijn en signalen voor verminderde doorbloeding van de stomp
– Verbeter zelf de doorbloeding met koud-warm wisselbaden, zelfmassage, etc. Voorkom te lang stil zitten of te lang druk op het stompgebied waarbij de doorbloeding belemmerd kan worden.
– Met ontspanningstechnieken en/of biofeedback training kunt u ook uw doorbloeding verbeteren. Zoek een fysiotherapeut of psycholoog die met u een training op dit gebied kan doen. (zie artikel Sherman)
– In het uiterste geval kan wellicht operatief de doorbloeding verbeterd worden door de loop van bloedvaten te veranderen.